آل خاقانی
| شناسنامه خاندان | |
|---|---|
| زمانه | قرن دوازدهم تا پانزدهم هجری قمری |
| بنیان‌گذار | حسین بن عباس خاقانی |
| خاستگاه | قبلیه بنو خاقان که قبیله‌ای از بنو مالک یا حمیر بوده‌اند |
| وجه نام‌گذاری | انتسابشان به قبیله بنو خاقان |
| مکان استقرار | |
| مکان استقرار | عراق و ایران |
| خاندان‌های زیر مجموعه | |
| خاندان‌های زیر مجموعه | آل حولاوی، آل شرقی، آل شبیر خاقانی |
| افراد سرشناس | |
| عالمان دینی | حسین بن عباس خاقانی، علی بن حسین خاقانی، حسن بن علی خاقانی، شیخ محمد خاقانی، عبدالمحسن خاقانی، عبدالمنعم خاقانی، سلمان خاقانی |
| ادیبان | علی خاقانی، سلمان خاقانی |
آل خاقانی، خاندان اهل علمِ شیعی در قرن دوازدهم تا اوایل قرن پانزدهم در عراق و ایران هستند. حسین بن عباس خاقانی، علی بن حسین خاقانی صاحب رجال خاقانی، حسن بن علی خاقانی، شیخ محمد خاقانی، عبدالمحسن خاقانی، عبدالمنعم خاقانی، و سلمان خاقانی از عالمان این خاندانند.
نسب
نسب این خاندان به بنوخاقان (بنوخیقان/ بنوخیگان) می‌رسد. به گفته برخی مورخان، بَنوخاقان از عشایر بزرگ قبیله بنومالک بودند و به نظر برخی دیگر، نسب آنان به قبیله حِمْیر از قبایل یمن می‌رسد.
تیره‌های بنوخاقان در قرون نخستین هجری در مناطق مختلف سکونت گزیدند، از جمله در نواحی میان ناصِریه و سُوقُ الشیخ در جنوب عراق، اطراف شهر حلّه و اهواز.
نسب چند خاندان مهم علمی دیگر نیز به بنوخاقان می‌رسد، از جمله آل حولاوی، آل شَرقی در نجف و آل شُبَیر خاقانی در ایران.
حسین بن عباس خاقانی
نخستین فرد از خاندان خاقانی، که به نجف مهاجرت کرد و سرسلسله آل خاقانی در آنجا به شمار می‌رود، حسین بن عباس خاقانی بود. وی اواخر قرن دوازدهم یا اوایل قرن سیزدهم از خیگانِ غربی (منطقه‌ای در اطراف حلّه) به نجف رفت و نزد شیخ علی کاشف الغطا و شیخ محسن عِفْکاوی درس خواند.
وی در ۱۲۹۵ق یا حدود ۱۳۰۰ق وفات کرد.
برخی آثار او عبارتند از:
- الفوائد الحسینیة فی شرح الاحادیث المشکلة
- شرح شرایع الاسلام محقق حلّی
علی بن حسین خاقانی
علی در حدود ۱۲۴۵ق یا ۱۲۵۵ق در نجف به دنیا آمد. پس از فراگیری مقدمات علوم دینی نزد پدرش، دروس عالی فقه و اصول را از فقهایی چون شیخ مرتضی انصاری، میرزا محمدحسن شیرازی معروف به میرزای شیرازی، محمدحسین کاظمی و حاج ملا علی تهرانی آموخت و از برخی از آنان اجازه اجتهاد و روایت گرفت. مدتی نیز در کربلا از محضر شیخ زین العابدین مازندرانی بهره برد.
پسرانش، شیخ حسن و شیخ حسین و نیز محمد حسین کاشف الغطا، شیخ آقا بزرگ تهرانی و سید شهاب الدین مرعشی نجفی از او اجازه روایت داشتند.
شیخ علی خاقانی در نجف حلقهٔ درس تشکیل داد. وی در فقه، اصول، حدیث و رجال تبحر داشت و از مشهورترین علمای نجف بود. او در ۱۳۳۴ق در نجف درگذشت و در صحن حرم امام علی(ع) به خاک سپرده شد.
آثار وی عبارتند از:
- شرح اللمعة الدمشقیة
- ذخیرةالآخرة فی فقه العترة الطاهرة
- زادُالمَحْشَر فی شرح الباب الحادی عَشَر
- رساله‌هایی در فقه و اصول که تقریرات درس استادان اوست و برخی از آنها را به توصیه آنان نگاشته است.
- رساله عملیه و حاشیه بر چند کتاب فقهی و اصولی.
- مشهورترین اثر او رجال الخاقانی، در علم رجال، حاشیه‌ای بر التَّعلیقَةُ البهبهانیة اثر آقا محمدباقر بهبهانی می‌باشد. این کتاب از منابع مهم علم رجال به شمار می‌رود.
حسن بن علی خاقانی
شیخ حسن در ۱۳۰۰ق به دنیا آمد. علاوه بر پدرش، نزد شیخ الشریعة اصفهانی، آخوند خراسانی و سید محمد کاظم طباطبائی یزدی درس خواند و از سید ابوتراب خوانساری و مهدی مازندرانی اجازه روایت دریافت کرد. حسن خاقانی در ۱۳۸۱ق درگذشت و در کنار پدرش به خاک سپرده شد.
برخی از آثارش:
- نجاةالعاملین که رساله عملیه اوست
- الدُّرَرُالغرویة فی شرح اللمعة الدمشقیة
- التحقیقات الحقیقیة فی الاصول العملیة
- شرح مَعالِم الاصول
شیخ محمد خاقانی
شیخ محمد در ۱۳۱۵ق در نجف متولد شد و نزد پدر خود و دیگر بزرگان نجف درس خواند. او در جریان انقلاب ۱۳۳۸/۱۹۲۰ق عراق بسیار فعال بود و در ۱۳۸۵ق در نجف وفات کرد و در کنار پدرش به خاک سپرده شد.
آثار او عبارت‌اند از:
- غررالفوائد و ثمرالعوائد
- محاسن الفوائد و الدُّرر فی ذکر القاسم بن موسی بن جعفر
علی خاقانی
علی خاقانی، نوه دختری شیخ علی خاقانی، از ادیبان معروف این خاندان است. وی فرزند عبدعلی و متولد ۱۳۳۰ق بود. او که با ادیبان و شاعران مؤانست و مجالست داشت، در ۱۳۶۵ق مجله ادبی اجتماعی البیان را در نجف پایه‌گذاری کرد که انتشار آن چهار سال ادامه یافت. سپس به بغداد رفت و کتاب‌فروشی البیان را بنا نهاد. وی در ۱۳۹۸ وفات کرد.
تالیفات او عبارتند از:
- شعراءالغَرِی او النجفیات در شرح احوال شاعران نجف
- شعراء کربلا او الحائریات
- شعراءالحلّه او البابِلیات
- شعراءالزَّوْراء او البغدادیات
- وفیات الرجال
- وَحْی البیان
عبدالمحسن خاقانی
عبدالمحسن در ۱۲۸۹ق در یکی از توابع ناصریه در جنوب عراق به دنیا آمد. وی با از دست دادن پدرش در کودکی، تحت سرپرستی جدّش، شیخ علی خاقانی قرار گرفت.
دروس مقدماتی را نزد جد و عموی خود، محمد خاقانی، آموخت. سپس به خرمشهر رفت و تحصیلات خود را در مدرسه علمیه شیخ عیسی خاقانی ادامه داد. او از عیسی خاقانی، شیخ الشریعه اصفهانی، میرزا محمدحسین نائینی و سیدابوالحسن اصفهانی اجازه روایت گرفت و سید شهاب الدین مرعشی نجفی از او اجازه روایت داشت.
عبدالمحسن خاقانی پس از وفات عیسی خاقانی در ۱۳۳۷ق، به مرجعیت رسید. وی که به اخباریان تمایل داشت در ۱۳۴۷ق به سبب امر به معروف و نهی از منکر، از جانب حکومت ایران به عراق تبعید شد و پس از ده ماه به خرمشهر بازگشت.
او در ۱۳۷۲ق در خرمشهر وفات کرد و پس از تشییع با شکوهی در همان‌جا به خاک سپرده شد.
عبدالمنعم خاقانی
عبدالمنعم خاقانی در ۱۳۲۷ق در نجف به دنیا آمد و در کودکی همراه پدرش راهی خرمشهر شد. سپس برای تحصیل در علوم دینی به نجف بازگشت و نزد محمدجواد بلاغی و |سیدابوالقاسم خویی درس خواند. پس از آن به آبادان رفت و علاوه بر تدریس، عهده‌دار امور دینی مردم شد.
عبدالمنعم خاقانی بعد از آغاز جنگ عراق با ایران، به قم مهاجرت کرد و در ۱۳۶۴ش در قم درگذشت.
سلمان خاقانی
سلمان خاقانی در ۱۳۳۲ق در سوق الشیخ به دنیا آمد. در کودکی همراه پدرش به خرمشهر رفت و در ۱۳۰۵ش راهی نجف شد. دروس مقدماتی را نزد برادرش عبدالمنعم و دروس عالی فقه و اصول و تفسیر و کلام را نزد محمدعلی کاظمینی خراسانی، میرزا باقر زنجانی، محمدجواد بلاغی و سید ابوالقاسم خویی آموخت.
وی که در محافل فرهنگی و ادبی نجف فعالانه حضور داشت، در ۱۳۳۳ش به خرمشهر بازگشت و به تصدی امور دینی مردم پرداخت و مقبولیت عام یافت.
چندی پس از آغاز جنگ عراق با ایران، وی ابتدا به اهواز و سپس به قم مهاجرت کرد. وی در ۱۳۶۶ش درگذشت و در صحن حرم حضرت معصومه(س) به خاک سپرده شد
برخی آثار او عبارتند از:
- طریق المعرفة
- بین الحق والباطل
- السُّنَة و الشیعة فی المیزان
پانویس
- ↑ آل محبوبه، ماضی النجف، ج ۲، ص۲۰۰-۲۰۱، پانویس؛ عامری، موسوعةالعشائرالعراقیة ج ۴، ص۱۵۹-۱۶۰؛ عزاوی، ج ۴، ص۵۸-۶۲
- ↑ آل محبوبه، ماضی النجف، ج ۲، ص۱۷۵، ۲۰۰، ۳۹۲؛ تمیمی، مشهدالامام ج ۳، ص۱۹۰.
- ↑ حرزالدین، معارف الرجال، ج ۱، ص۲۶۶-۲۶۷؛ آل محبوبه، ماضی النجف، ج ۲، ص۲۰۱-۲۰۲
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۱۳، ص۳۲۱، ج۱۶، ص۳۳۲، ۳۵۵
- ↑ آقابزرگ طهرانی، طبقات، قسم ۴، ص۱۴۰۵؛ خاقانی، علی بن حسین، مقدمه، ص۲۱
- ↑ خاقانی، علی بن حسین، مقدمه، ص۲۱-۲۵؛ حرزالدین، معارف الرجال، ج ۲، ص۱۲۵-۱۲۶؛ آقابزرگ طهرانی، طبقات، قسم ۴، ص۱۴۰۵-۱۴۰۶؛ مرعشی نجفی، الاجازة الکبیرة، ص۱۰۲-۱۰۳.
- ↑ حرزالدین، معارف الرجال، ج ۲، ص۴۱، ۱۰۲، ۱۲۵، ۳۹۳؛ آقابزرگ طهرانی، طبقات، قسم ۴، ص۱۴۰۶-۱۴۰۷
- ↑ خاقانی، علی بن حسین، مقدمه، ص۲۸؛ حرزالدین، معارف الرجال، ج ۲، ص۱۲۸.
- ↑ حرزالدین، معارف الرجال، ج ۲، ص۱۲۶-۱۲۷؛ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج ۸، ص۱۹۹، ج ۱۱، ص۲۱۷، ج ۱۴، ص۴۹، ج ۱۵، ص۲۰۸.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج ۶، ص۴۰-۴۱، ج ۱۰، ص۱۳۴؛ عواد، معجم المؤلفین العراقیین، ج ۲، ص۴۱۸؛ خاقانی، علی بن حسین، مقدمه، ص۱۶-۲۰
- ↑ آل محبوبه، ج۲، ص۲۰۰-۲۰۱؛ آقابزرگ طهرانی، طبقات، قسم۱، ص۴۲۴
- ↑ خاقانی، علی بن حسین، مقدمه، ص۳۰-۳۱؛ عواد، معجم المؤلفین العراقیین، ج ۱، ص۳۱۶-۳۱۷.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج ۱۶، ص۴۳، ج ۲۰، ص۱۲۶-۱۲۷، ج ۲۶، ص۲۹۸؛ خاقانی، علی بن حسین، مقدمه، ص۳۱
- ↑ آل محبوبه، ماضی النجف، ج ۱، ص۱۸۲؛ آقابزرگ طهرانی، طبقات، قسم ۴، ص۱۴۰۸؛ امینی، معجم رجال، ج ۲، ص۴۷۲
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج ۸، ص۲۵۶، ج ۱۰، ص۱۳۶، ج ۱۴، ص۱۹۳-۱۹۴، ج ۲۵، ص۵۸، ۱۲۵؛ امینی، معجم مطبوعات، ص۲۲۳.
- ↑ مرعشی نجفی، الاجازة الکبیرة، ص۹۰-۹۱؛ المسلسلات فی الاجازات، ج۲، ص۲۳۲-۲۳۳.
- ↑ مرعشی نجفی، الاجازة الکبیرة، ص۹۱.
- ↑ امینی، معجم رجال، ج ۲، ص۴۷۴؛ جواهر الکلام، تربت پاکان قم، ج ۲، ص۱۰۰۷-۱۰۰۸.
- ↑ خاقانی، علی، ج۴، ص۱۶۸-۱۷۰؛ انصاری، ص۴۳؛ جواهر الکلام، تربت پاکان قم، ج ۲، ص۷۶۶-۷۶۷.
- ↑ جواهر الکلام، تربت پاکان قم، ج ۲، ص۷۶۷-۷۶۸.
- ↑ شریف رازی، ج۵، ص۳۲؛ جواهر الکلام، تربت پاکان قم، ج ۲، ص۷۶۷؛ خاقانی، علی، ج ۴، ص۱۷۰-۱۸۹
منابع
- آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت، ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
- آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة: نقباء البشر فی القرن الرابع عشر، مشهد، قسم۱۴، ۱۴۰۴.
- آل محبوبه، جعفر، ماضی النجف و حاضرها، بیروت، ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
- امینی، محمدهادی، معجم المطبوعات النجفیة: منذ دخول الطباعة الی النجف حتی الآن، نجف، ۱۳۸۵/۱۹۶۶.
- امینی، محمدهادی، معجم رجال الفکر و الادب فی النجف خلال الف عام، (نجف)، ۱۴۱۳/۱۹۹۲.
- انصاری، محمدرضا، به یاد آیت اللّه شیخ سلمان خاقانی، کیهان فرهنگی، سال ۵، ش ۵ (مرداد ۱۳۶۷).
- تمیمی، محمدعلی، مشهدالامام او مدینة النجف، نجف، ۱۳۷۴/۱۹۵۵.
- جواهرکلام، عبدالحسین، تربت پاکان قم، قم، ۱۳۸۲-۱۳۸۳ش.
- حرزالدین، محمد، معارف الرجال فی تراجم العلماء و الادباء، قم، ۱۴۰۵.
- خاقانی، علی، شعراءالغری او النجفیات، نجف ۱۳۷۳/۱۹۵۴، چاپ افست قم، ۱۴۰۸.
- خاقانی، علی بن حسین، رجال الخاقانی، چاپ محمدصادق بحرالعلوم، (نجف ۱۳۸۸/ ۱۹۶۸)، چاپ افست (قم)، ۱۴۰۴.
- شریف رازی، محمد، گنجینه دانشمندان، تهران، ۱۳۵۲-۱۳۵۴ش.
- عامری، ثامر، موسوعةالعشائرالعراقیة، بغداد، ۱۹۹۲-۱۹۹۵.
- عزاوی، عباس، عشائرالعراق، بغداد، ۱۹۳۷-۱۹۵۶.
- عواد، کورکیس، معجم المؤلفین العراقیین فی القرنین التاسع عشر و العشرین، بغداد، ۱۹۶۹.
- مرعشی نجفی، شهاب الدین، الاجازة الکبیرة او الطریق و المَحَجَّة لثمرة المُهْجَة، اعداد و تنظیم محمد سمامی حائری، قم، ۱۴۱۴.
- المسلسلات فی الاجازات: محتویة علی اجازات علماء الاسلام فی حق... شهاب الدین الحسینی المرعشی النجفی، جمعها نجله محمود مرعشی، قم: کتابخانه آیت‌اللّه مرعشی نجفی، ۱۴۱۶.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: